Hadasen ipuinak irakurtzearen garrantziaz, gure adina edozein dela ere

Ipuinen plazer eta gozamena ez da inola ere agortzen haurtzaroarekin.

Irakurle gisa ditugun lehen oroitzapenak ziurrenik lotuta daude pertsonaia batzuekin, hala nola, Edurne eta zazpi ipotxak, hiru txerritxoak, Errauskine, Hansel eta Gretel, eta beste; herri eta kultura guztien kondaira mitikoen antzera, ipuinak forma narratibo bat dira, eta ez bakarrik entzuleen gozamena estetikoa lortzen dute baliabide jakin batzuen bidez, baizik eta hasierako osagai bat ere izan dute, zentzu horretan, idatzi gabeko lege batzuk transmititzeko irakaskuntza-rol bat ematen zaio, edo helduaren etorkizunari aurre egingo dion egoera eredugarriak bezala.

Psikoanalista Bruno Bettelheimek proposatzen du haurrei ipuinak irakurtzearen garrantzia irakurmen konpetentzia hutsaren helburuak gainditzen dituela; bere esanetan, ipuinek lagundu dezakete “haurrari bere sentimenduen zalaparta ulertzeko zentzua ateratzen”.

Sentimenduak —edo bulkadak— gure baitan garatzen dira adin goiztiarretik, eta beti ez gure gaitasuna prozesatzeko eta irtenbide osasuntsuak emateko gure hezkuntzarekin eta gure munduan dugun lekuarekin bat dator.

Tribuaren istorioak, unibertso mitiko eta erlijiosoaren sorrerakoak, historikoki balio izan dute haurrei beren jatorrizko tokiei dagokienez sustrai eta betebehar sentsazio hori emateko; baina modernitatearen hasieratik, mugak aldatzen direnean eta migrazioek familien jatorrizko tokian egonaldi fisikoa zalantzan jartzen dutenean, ipuinak euskarri moral gisa balio dute, egoera berri eta konplexuei erantzuteko gaitasuna ematen diguna.

Bettelheimek dioen bezala:

Haurrak bere barne etxea ordenatzeko ideiak behar ditu, eta, oinarri horretan, bere bizitzan oro har ordena ezartzeko gai izan dadin. Behar du —eta hau apenas azpimarratu behar da gure historia uneko momentuan— hezkuntza moral bat, jokaera moralaren abantailak, kontzeptu etiko abstraktuetatik haratago, haurrarentzat ukigarri eta esanahi betea dirudienaren bidez transmititzen diona.

Gainera, “ipuin magikoen forma eta egiturak irudiak eskaintzen dizkio haurrari, bere ametsak antolatzeko eta bere bizitza hobeto kanalizatzeko balioko diotenak”. Puntu hau garrantzitsua da, izan ere, ipuin magikoek, nahiz eta ez duten egitura zurrun eta zorrotzik, baliabideak erabiltzen dituzte, hala nola errepikapena, elipsia edo klimaxa, arazo berari hainbat irtenbide entseatzeko.

Dragoiak edo leku jakin bateko zaindariak ez du edozein eskaintzaz konformatzen, eta heroiak batzuetan ulertzen du bakarrik bere aurrekoak janak izan direla ikustean; errepikapen horren bidez, haurrak ulertu dezake ez dagoela arazoetarako irtenbide bakarra, eta hainbat entseatzeko aukera du.

Bestalde, mekanismo pedagogiko hauek ez dira haurtzaroarekin amaitzen. César Aira edo Pascal Quignard bezalako autoreek —“helduentzako literatura” idazleak— beren lilura landu dute ipuinen egitura errepikakor eta aspergarri horiekin, eta ez dute beren xarma galtzen autore trebe baten eskuetan. Gogora datorkit Quignard-en azken ipuinetako bat, Heriotzaren koloreko aurpegiko haurra (Cantamares, 2016), egilearen diskurtso-dentsitateaz gain, egitura errepikakor klasiko baten gainean eraikita dago: hiru arreba, haien ama behartsuak, umeekin obsesionatuta dagoen gizon aberats eta misteriotsu batekin ezkontzera bidaltzen ditu; haren emazteak, gainera, eztei-gauean modu misteriotsuan hiltzen ohi dira.

Haur-unibertsoa ingenuoa eta onbera dela uste izan ohi da; baina psikoanalisitik badakigu bai haurrek, bai helduak ere, inkontzientean gordeta dauzkagun edukiak ditugula —askotan erreprimituak— eta horiekin jardutea zaila egiten zaigula, eta gure nortasunean eragin larriak izan ditzaketela.

Fantasia bortitzak, haserrea, nazka, konpultsioa, beldurra, etorkizunaren aurreko ziurgabetasuna, ezintasuna, umezurtz geratzeko arriskua… elementu horiek guztiak erabiltzen dituzte ipuin zoragarriek, irtenbide sortzaileak eskaintzeko eta ekintzarako tresnak proposatzeko, haurraren —eta helduaren— irudimena elikatzeko, eta aldi berean, arteaz gain beste euskarri gutxi eskaintzen dituen garai batean bide moral bat eskaintzeko.